Een geregistreerd partnerschap is een alternatief voor het huwelijk en kan worden aangegaan door twee personen van hetzelfde geslacht of door twee personen van een verschillend geslacht. In eerste instantie is het geregistreerd partnerschap ingevoerd om personen van hetzelfde geslacht een mogelijkheid te bieden om, buiten het huwelijk om, rechtsgevolgen aan hun relatie te verbinden. Na de invoering van het huwelijk voor twee personen van hetzelfde geslacht, is de vraag opgekomen of het geregistreerd partnerschap moet worden gehandhaafd. Omdat is gebleken dat er genoeg paren zijn die niet willen trouwen, maar wel de uit het huwelijk voortvloeiende gevolgen aan hun relatie willen verbinden, is besloten om de mogelijkheid van het aangaan van een geregistreerd partnerschap te laten bestaan.
Veel van de regels die gelden voor het huwelijk, zijn ook van toepassing verklaard op het geregistreerd partnerschap. Een verschil tussen het huwelijk en een geregistreerd partnerschap is dat dit laatste tot stand komt door ondertekening van een akte en niet door een mondelinge verklaring, zoals bij het huwelijk. Ook is een scheiding van tafel en bed niet mogelijk bij een geregistreerd partnerschap.
Een procedureel verschil in vergelijking met een echtscheiding is het feit dat een geregistreerd partnerschap in onderling overleg kan worden beëindigd zonder dat er een procedure bij de rechtbank hoeft te worden gevoerd. Een vereiste daarbij is dan wel dat u en uw geregistreerde partner geen gezamenlijke minderjarige kinderen hebben over wie u het (gezamenlijke) gezag uitoefent. Ook mag u niet gezamenlijk het gezag uitoefenen over kinderen van wie slechts een van u beiden de ouder is. De beëindiging vindt dan plaats door inschrijving van een verklaring in de registers van de burgerlijke stand van de gemeente waarin het geregistreerd partnerschap is aangegaan. De verklaring moet aan een aantal eisen voldoen:
- beide geregistreerde partners moeten de verklaring ondertekenen;
- de verklaring moet ook zijn ondertekend door een of meer advocaten of notarissen;
- uit de verklaring moet blijken dat de partners een overeenkomst tot beëindiging van het geregistreerd partnerschap hebben gesloten en op welke datum dat is gebeurd;
- de verklaring moet van een datum zijn voorzien;
- tussen de datum van de verklaring en de datum van de overeenkomst tot beëindiging van het geregistreerd partnerschap mag niet meer dan drie maanden liggen.
Is het niet mogelijk om overeenstemming over de inhoud van de overeenkomst te bereiken, dan dient een van partijen een eenzijdig verzoek tot ontbinding van het geregistreerd partnerschap bij de rechtbank in te dienen.
Zijn er wel gezamenlijke minderjarige kinderen of kinderen over wie u en uw geregistreerde partner samen het gezag uitvoeren, dan dient er altijd een verzoekschrift tot ontbinding van het geregistreerde partnerschap bij de rechtbank te worden ingediend. Net als bij de echtscheiding, kan dit een gemeenschappelijk of een eenzijdig verzoek zijn. Voor het overige verlopen deze procedures op dezelfde manier als hiervoor bij de echtscheiding is omschreven.
Tot slot is het nog mogelijk om een geregistreerd partnerschap om te zetten in een huwelijk. Omgekeerd is dit niet meer mogelijk (de zogenaamde flitsscheiding). Reden daarvoor is dat de flitsscheiding, dus de omzetting van een huwelijk naar een geregistreerd partnerschap, vaak werd gebruikt om buiten de rechtbank om uit elkaar te kunnen gaan. De omzetting van een geregistreerd partnerschap naar een huwelijk gebeurt door middel van een akte van omzetting die door een ambtenaar van de burgerlijke stand wordt opgemaakt.